Το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου. O αρχαιότερος χριστιανικός ναός της Πάρου.

Το παρεκκλήσιο του Aγίου Νικολάου, ενσωματωμένο στο κτηριακό συγκρότημα της Εκατονταπυλιανή, είναι κτίσμα παλαιότερο του κυρίως ναού και ο αρχαιότερος χριστιανικός ναός σε ολόκληρο το νησί. (4^ος αιώνας).

Σύμφωνα με την παράδοση αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Παναγία και αυτόν το ναό βρήκε στο νησί η Αγία Ελένη πηγαίνοντας στην Παλαιστίνη για να βρει τον Τίμιο Σταυρό.

Σ΄αυτόν το ναό προσευχήθηκε και έκανε τάμα να ανεγείρει μεγαλύτερο, μετά την εύρεσή Του.

Αρχικά η στέγη του ήταν ξύλινη, αλλά όταν άρχισαν οι οικοδομικές εργασίες του κυρίως ναού( επί Ιουστινιανού) αφαιρέθηκε η ξύλινη στέγη και στη θέση της κατασκευάστηκαν από πωρόλιθους οι θόλοι και ο τρούλος.

Στον τοίχο του βορείου κλίτους του ναού σώζονται λείψανα παλαιοχριστιανικών τοιχογραφιών, που χρονολογούνται πριν από την εικονομαχία, δηλ. πριν από 726 μ.Χ., πράγμα εξαιρετικά σπάνιο.

Διακρίνονται δύο γυναικείες μορφές που η κάθε μια κρατά ένα νήπιο.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Φανή Δροσογιάννη η τοιχογραφία απεικονίζει την Αγία EΕλισάβετ βρεφοκρατούσα και η άλλη την Αγία Άννα.

Ανάλογη τοιχογραφία, χρονολογημένη την ίδια περίοδο, αλλά με τρεις μητέρες υπάρχει στη Santa Maria Antiqua της Ρώμης.

Περισσότερα στη μελέτη της αρχαιολόγου Φανής Δροσογιάννη, στον τόμο των πρακτικών του 1^ου  Επιστημονικού Συνεδρίου για την Εκατονταπυλιανή, έκδοση Ι. Προσκυνήματος (1998) και στο βιβλίο του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Παναγιώτη Ι. Πατέλλη, «Ξενάγηση στην Εκατονταπυλιανή» (1994).